ایرنا:
در آستانه فصل گرما و اوج مصرف آب در کشور، تاکید معاون اول رئیس‌جمهوری درباره این موضوع ملی و با اهمیت، نیازمند تشریح بیشتر و واکاوی همه‌جانبه است؛ به‌ویژه با توجه به نارضایتی‌های مردمی پارسال در برخی مناطق و کمبود آب در بسیاری از نقاط دیگر که فراتر از آب شرب، به حوزه کشاورزی نیز رسید.

الف _ ظرفیت «شورای عالی آب»
چندی پیش «محمد مخبر» درباره مساله آب در کشور که یک مساله بسیار مهم در کشور است، از عزم جدی دولت برای مدیریت این چالش فراگیر گفت و اینکه «مساله آب در آینده، یک اولویت و نقش اساسی در معادلات منطقه‌ای و جهانی خواهد داشت.»
به گفته وی، «در حال حاضر هیچ اولویتی مهمتر از مساله آب در کشور وجود ندارد و باید شرکت‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و دولتی با هم‌افزایی و همکاری روزافزون، مشکل تامین آب در کشور را حل کنند».

گذشته از چالش‌های مختلفی که بی‌آبی یا کم‌آبی در گستره اقتصادی و اجتماعی کشور خواهد آفرید، شرایط اقلیمی کشور و گرمایش جهانی کره زمین، پیامدهای زیادی بر سه بخش آب شرب، کشاورزی و صنعتی گذاشته است که با درس‌آموزی از اشتباه‌ها و غفلت‌های گذشته، اکنون زمان آن است که چاره‌ای اساسی برای آن اندیشید؛ به‌ویژه با توجه به هشدارهایی که به‌تازگی مدیران آبی داده‌اند.

۲۸فروردین‌ماه گذشته «محمدرضا بختیاری» مدیرعامل آب و فاضلاب استان تهران با کاهش بارش در دو سال اخیر اشاره کرد و گفت: «سال‌های ۷۹ و ۹۳ بسیار سخت بودند اما امسال سخت‌ترین سال آبی استان تهران را نسبت به سال‌های اخیر پیش‌رو داریم».

در سال بارشی جاری، حدود ۱۵۶ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم و در سال آبی گذشته، این مقدار ۲۱۴ میلی‌متر و متوسط بارندگی ۲۳۰ میلی‌متر بوده است. در حال حاضر از لحاظ بارش بسیار عقبیم.
نکته مهم در اظهارات بختیاری، ناگزیری استفاده از آب‌های زیرزمینی است که قابل تامل به نظر می‌رسد زیرا خود عامل فرونشست‌های خطرناک زمین شده است: «در سال‌هایی با بارش معمولی، ۷۰ درصد آب مصرفی تهران از منابع سطحی و ۳۰ درصد از منابع زیرزمینی تامین می‌شود که در سال‌های پربارش به ۸۰ درصد آب‌های سطحی و ۲۰ درصد آب زیر زمینی رسید؛ اما در سال‌هایی به دلیل بارش کم، این رقم برای منابع سطحی به ۵۵ و برای منابع زیرزمینی به ۴۵ درصد می‌رسد.»

«امسال به دلیل بارش کم، احتمالا به همین وضعیت خواهیم رسید و آب بیشتری از منابع زیرزمینی تامین خواهد شد. در سال بارشی جاری، حدود ۱۵۶ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم و در سال آبی گذشته، این مقدار ۲۱۴ میلی‌متر و متوسط بارندگی ۲۳۰ میلی‌متر بوده است. در حال حاضر از لحاظ بارش بسیار عقب هستیم».

 

لزوم ورود «شورای عالی آب» به اولویت «اصلی» کشور


مدیر پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب پنجشنبه هشتم اردیبهشت‌ماه گفت، آب موجود در سدهای کشور به نصف رسیده و صرفه‌جویی برای گذار از شرایط کم آبی ضروری است.
«اشکان فرخ‌نیا» همچنین به کسری بزرگ آب‌های زیرزمین اشاره کرد: «کسری بزرگی در مخازن آب زیرزمینی کشور شاهدیم و این کسری سال به سال هم به‌ویژه در مناطق مرکزی، خشک و نیمه‌خشک بیشتر می‌شود».

با توجه به پراکندگی مدیریت آب در حوزه تولید، انتقال و مصرف که سطوح مختلفی از عرصه‌های اقتصادی، کشاورزی و صنعتی را دربرمی‌گیرد، به‌نظر می‌رسد زمان آن است که نهادی فرابخشی به نام شورای عالی آب هرچه سریع‌تر وارد ماجرا شود و ضمن اولویت‌بندی مصرف و تامین منابع آبی، هماهنگی عملکردی را در سطح ملی بسیج کند.

با گذشت ۲۱ سال از تشکیل شورای عالی آب و ماموریت اصلی این نهاد که پایش سیاست‌های آب کشور، هماهنگ‌سازی این سیاست‌ها و پیگیری و نظارت بر حسن اجرای مصوبه‌هاست، جای خالی این ظرفیت ملی برای حکمرانی موثر آب و توسعه پایدار، به‌خوبی احساس می‌شود.

با گذشت ۲۱ سال از تشکیل شورای عالی آب و ماموریت اصلی این نهاد که پایش سیاست‌های آب کشور، هماهنگ‌سازی این سیاست‌ها و پیگیری و نظارت بر حسن اجرای مصوبه‌هاست، جای خالی این ظرفیت ملی برای حکمرانی موثر آب و توسعه پایدار، به‌خوبی احساس می‌شود.
ب _ منابع «پایدار» آب و ضرورت حفظ منابع موجود
موضوع مهم دیگری که معاون اول رئیس‌جمهوری در جلسه انتقال آب خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی ایران، مطرح کرده، تأمین منابع آبی پایدار با عنوان «اقدام ماندگار» دولت سیزدهم برای آینده ایران است. او همچنین ابراز امیدواری کرده «تا پایان این دولت، حل مشکل آب شرب بهداشتی و همچنین مورد نیاز صنعت کشور از طریق شیرین‌سازی و انتقال آب دریا نهایی شود».

گزارش‌های مثبتی که در این جلسه از سوی مقام‌های وزارت نیرو ارائه شده، چشم‌انداز مثبتی را برای آینده آبی کشور ترسیم می‌کند؛ از جمله «پیشرفت‌های قابل توجه طرح‌های آب‌شیرین‌کُن و طراحی و پیشرفت پنج خط انتقال آب دریا به فلات مرکزی و همچنین اجرا، ‌تکمیل و طراحی ایستگاه‌های پمپاژ آب» صورت گرفته و با بهره‌برداری کامل از ظرفیت ایستگاه‌های آب‌شیرین‌کُن از جمله در بندرعباس و چابهار «تا ۵۰۰ هزار مترمکعب به ظرفیت آب شیرین‌سازی‌شده در سال جاری، اضافه می‌شود».

تامین منابع آبی از روش‌های جایگزین طبیعی، همچون انتقال و شیرین‌سازی آب، وجوه مختلفی دارد که بحث‌های گسترده‌ای را در میان کارشناسان دامن‌زده است؛ گذشته از برخی ملاحظه‌های زیست‌محیطی، تجربه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، نشان‌دهنده موفقیت این‌گونه طرح‌هاست؛ اگرچه با هزینه‌های بسیار و سرمایه‌گذاری گسترده. اما هیچ کارشناسی نمی‌تواند منکر اولویت حفظ منابع موجود کنونی در کنار منابع جدید باشد. شاید بتوان حفظ و حراست از آب‌های کنونی کشور (روزمینی و زیرزمینی) را موثرترین روش پایداری آب مورد نیاز دانست؛ روشی که هزاران سال است با ابتکار ساکنان این سرزمین، تجربه شده و با شیوه‌هایی همچون حفر قنات همراه بوده است.

درباره لزوم حفظ و صرفه‌جویی در مصارف منابع کنونی آب، بارها گفته شده و گزارش‌های مستند و متنوعی نیز تهیه شده؛ تنها برای یادآوری کافی است به حجم عظیم آب‌بری روش‌های کشاورزی کشور اشاره کرد که تا ۹۰ درصد منابع آبی موجود را دربرمی‌گیرد.  
 

لزوم ورود «شورای عالی آب» به اولویت «اصلی» کشور


در غیاب مدیریت واحد کشوری، حجم بالایی از منابع آبی ایران صرف محصولات غیراستراتژیک و آب‌بر می‌شود؛ از هندوانه و صیفی‌جات تا دیگر محصولات جالیزی
گرچه وضعیت بحرانی منابع آبی به‌اندازه‌ای است که هر اندازه صرفه‌جویی و مدیریت مصرف غنیمت بزرگی است و در هر دو حوزه شرب و صنعت نیز به‌شدت نیازمند مصرف بهینه هستیم و امروز بیش از هر زمانی ارزش سیستم‌های بازیابی منابع آبی (همچون صنعت فاضلاب)، اهمیت دارد اما، «اولویت اصلی» در حفظ منابع کنونی اصلاح در دو حوزه کشاورزی است؛ نخست اصلاح روش‌های کشت و تغییر آبیاری سنتی به نوین و دوم تغییر الگوی کشت، که در غیاب مدیریت واحد کشوری، حجم بالایی از منابع آبی ایران را صرف محصولات غیراستراتژیک و آب‌بر می‌کند؛ از هندوانه و صیفی‌جات تا دیگر محصولات جالیزی و نیز کشت‌های غیرضروری برنج در مناطق جنوبی و مرکزی کشور.

از این رو با توجه به ترکیب چندوجهی و فرابخشی شورای عالی آب، در شرایط کنونی لازم است این نهاد به صورت فعال‌تری وارد عمل شود و در کنار تامین منابع جدید آبی، فکری عاجل برای اصلاح نظام بحران‌زای کشاورزی کشور کند؛ تدبیری که لازمه جلوگیری از بحران‌های گسترده اقتصادی و اجتماعی آینده خواهد بود.